Fables traduites en breton

Penchons-nous sur l'ouvrage Fablou Esop, Troët en Brezonec, par Guillaume Ricou, imprimé en Bretagne en 1828. Il s'agit des traductions d'une centaine de fables d'Esope, en breton. En voici quelques unes transcrites ci-dessous ; seul le titre a été traduit. On pourra se référer à la fable originale. Quant à la rime, elle est traitée d'une manière unique : parfois présente, parfois absente et parfois il y aura simplement des sons proches, des allitérations.

Fable I
Ar C’hog hac ar Mæn pricius - Le coq et la pierre précieuse

Eur c’hog, en toes teil o scrapad,
A zizoloas gant e droad
Eur maen pricius ar c’haëra.
Petra servich din, emezàn,
Caout eun dra qen caër ha qen ned ?
Eur meiner, m’en dije cavet
Eun dra qen caër ha pricius,
Deus e bris a vije joaus ;
Evit din-mèn ne servich qet,
Ma lezas ep e gemeret.
Ar pes so muya da gompren
Eo ma laras evellen :
Eur c’hreunen eï am gra joaüs
Guel evit ar vein pricius.

Sans moral deus ar Fabl.

Ar mæn pricius a represant
Ar brudanç hac an discamant,
Hac an den ignorant ha zod
So represantet dre ar c’hog.
Nìnver so a dud ignorant
Hac a vimpris an discamant
Evitàn da vea den fur
Ma ne voar qet eus ar scritur ;
Hac e ve mad e lunedo
Ne voel nemet anter c’houlo,
Ha pa eo simpl e zaou-lagad
E faud d’e scouarn bea mad :
Mar chom e c’heno ep parlant
Adieu d’ar goms antieramant
En defaut goud eun dra bennac
Da gauzeal en daou-lagad.
Preciussoc’h ê’n discamant
Vit escarboucl na diamant.

Item.

An den carget a volupte
A so atao o zongeal ze
Penaus e vezo dizourci
Choas da efa ha da zibri,
Ordinal plijadur ha joa
Hep sourci ebet gant netra,
An aliessa e c’heno
A c’houl zouet ha dezirio.

---

Fable V
Ar C’hy hac ar sqeud - Le Chien et l'ombre (La Proie et l'Ombre)

Eur c’hy a neuye manific
Hac en e c’heno eur pez qig :
Deus an eol o vea scler
E vele e sqeud er rinvier.
Commanç a ra en em sicour
Da dapout ar sqeud-ze en dour.
C'hoari a ra partout en dro,
Digueri a ra e c’heno.
En dour an tam-ze a roulas
Ha netra gantàn ne chomas.
Neuse o veza estonet,
Hac èn chomet enno mantret,
O voelet collet e vevanç ;
Assambles gant e esperanç.
A ben eun neubeut goude-ze,
E speret o tont a darre,
Hac e lavare dre e c’hars :
Emàn a so bed eun tol scarz.
O ! ma carjen bea bed fur
Da zerc’hel ar pez am boa sur,
E voa chomet guenèn eun dra,
Ha bremàn ne voelan netra.
Bed ezon meurbet diavis
Hac em eus gred eur guel zotis.

Sans moral.

Ar sans guirion demeus ar fabl
A ro demp avis profitabl
Da veza ha sobr ha prudant,
Ha da lacât hor santimant
Da ober solid reglenno
Evit brida hon dezirio ;
Ne golfemp ar pez a so zur
O clascq treo en avantur.

---

Fable VIII
Al Labourer hac ar Serpant - Le Laboureur et le serpent

Eul labourer en e zouar
(Ne voa qet an amzer clouar),
En toez an erc’h a voa coeet
A gueo eun aër qazi frimet.
Digas a ra anei gantàn
Evit e lacât da domàn.
Pa voe laqet en tal an tan,
En em gueo a darre buan.
Abars eur pennat goude-ze,
O caout dezi e re domme,
E commanças da vullumy
Qement a voa ebars en ty.
Al labourer a gomso bras,
A tolio manific a vaz,
A gommanças ober e glem
En eur gomz outi evellen :
Te a c’heus c’hoant, mèn voel er fad,
Da renta droug el lec’h ar vad :
Mèn a voel avoalc’h bremàn ze
E c’heuz c’hoant lemel ar vue
Certenamant digant an hini
En deus recouret da hini.

Sans moral.

D’ar re ma p’ho gred ar guella
Alies a ray did falla ;

---

Fable X
Raz qêr ha Raz ar villajen - Le Rat de ville et le Rat de village (Le Rat de villes et le Rat des champs)

Eun dê ar raz demeus a gêr
A yez da gemeret an ér.
Pa voa var ar maez o pourmen
E teuas raz ar villajen
D’e fedi da zont da goania
Evit en em divertissa.
Pa voaint eus an dol azeet
E voe varnei tout servichet
Qement sort a vad e devoa
Evit passeal ar goanvàn ;
Hac e voent tout gollonteret
D’eun hostis qen bras recevet.
En obstant da ze e re clem
Deus paourente ar villajen,
Ma re cals a veuleudio
D’an ambondanç eus ar c’herio.
Da approu ar pez a lare
E ped eben da zont ive.
Dont a rejont ’ta d’ar banqet
Pehini a voa preparet.
A greïs ho cher, efàn, dibri,
An or a zeu da zigeri.
Neuse e commanças morc’het
Da c’houd pelec’h mont da guzet.
Raz ar villajen ne voa qet
D’ar sort spouroun accustumet :
Pa ne voye doare al lec’h,
Deus en em denn e devoe bec’h.
Pa voa ar mevel sortiet,
Raz qêr souden so retornet
D’an dol, ma c’halv e c’hompagnon.
Eben ne voa qet fin d’e c’haon.
Dont a ra, non pas assuret :
Digant eben e deus goullet
Hac alies e c’harue
Perillo ha spont evel-ze.
De ebet, emei, ne vanqer :
Alies memeus goas danjer,
Ha dre ze, certen, emezi,
N’en dê qet red qemer sourci.
Ar raz demeus ar villajen
A laras neuse evellen :
Certen, emei, ma n’an dê guel,
Eus muyn a vestl evit a vel.
Dre zoue logot m’en avanç,
Guel eo ganèn caout assuranç
Ha beva gant ma faourente,
Evit caout chagrin evel-ze.
Ne blich din da ambondanço
Gant da biril ha sourcio.

Sans moral.

Apparanç en deus ar mado
E ve cals volupte ganto ;
Mæs mar qeret sellet er font
Ho pezo poan o caout ho cont,
E voelet cals a pirillo,
A hoeroder, a jenamancho.
Cals a dud gant pinvidiges
N’int bet na ne voint biqen êz.

---

Fable XII
An Egl hac al Leön - L'Aigle et le Lion

Entre al leön hac an egl
E voa mignoniach parfet,
Hac e conclujont entreze
Chom an eil ental egile,
O zonjal ho c’hamourousdet
A vije guel antretenet.
Er voeen e ra an egl e nez
Hac al leön en toez an drez.
Eun deiz al leon a ye buan
Da glascq boed d’e loenet bian.
An egl a zisqen er c’havern,
A guev al leonet en eur bern ;
Ma tispen anez gant e veg,
Evit beva e bonsinet.
Al leon, pa voa fin d’e dro,
Guelet e vugale maro.
Ne aille qet en em venji
Demeus an egl e inimi :
Evit beza cri ha cruel
N’en devoa qet a ziou-asqel.
M’en em servich deus a remed
Ar re n’ho deus galloud ebet ;
Da c’houzout da villiga an egl,
O sonjal venji e dorfet,
Evit ma queje varnezàn
An oll valeurio er bed-màn.
Qement e vo ar bras offancet
Pa ve an amitie blesset.
En amzer-ze e c’haruas
E red eur sacrifiço bras,
Pa voa d’ar c’houls-ze an amzer
D’an doueo er parcqeier ;
Hac an egl a laëras eur pes
Gant eur c’hlaoen ru en e does.
Mont a eure d’e nez gantàn
Pehini a voa sec’h ha scan.
Dre rezon ma nije buan
Soudennic e crogas an tan.
Ar ponsinet a sant ractal,
Mæs pa ne voint evit nijal,
Qen bras voe neuse ho glac’har
M’en em doljont var an douar.
Al leön ho diframas timad
Hac èn presant an egl ho zad.

Sans moral.

An ep a vancq d’an amitie,
A drompl ha drahis egile,
A ra eun dra a so fall bras
Hac a verit caout ontàn caz.
Falloc’h evitàn var ar bed
Ne oufac’h biqen da voelet.
Mæs credi ell en assuranç
E ze sur eus e recompanç ;
Rac ma n’e ell qet egile,
Eo certen e c’hallo Doue,
Na ne achapo qet qen pront
Da vonet quit ep caout e goan.

---

Fable XVI
Al Leön hac ar Raz - Le Lion et le Rat

Eul Leön voa en creis an ànv,
Scuis o redec ha tom deàn,
Ma voa en dis-eol gourveet
Da zisquisa ha da gousqet ;
Cals a razet a dremene
Dreist e daillier, ne voye doare.
A la fin e santas unan ;
Gand e droad a dapas buan.
Ar raz a c’houlen e bue
Hac evellen a lavare :
Mèn n’en don qet dign, emezi,
Deus a unan qen nobl a c’hui,
Da zonet d’en em goleri
Ha neubeutoc’h c’hoas d’am dibri.
Neuse al leön, pa ra memor,
Ne guev qet en dije enor,
Hac evit caout e affer scler
A losqas quit e brisonier.
Or, eur pennadic goude ze,
Pa voa dre ar c’hoat o vale,
E queas en toez ar c’herden
Na ne aille q’et en em denn :
Galloud avoalc’h evit yudal
Ha non pas evit sortial.
Ar raz anezàn pa glevas,
Deus e voez en anaveas
Hac a yez ractal da voelet
Petra voa gantàn c’hoarveet.
Pa voa aru en e gichen
Ha conzideret ar gorden :
Chomet aze, emei, ep stourm
Ha mèn a ya da droc’ha ’r c’houlm.
Ma roing anezàn gant e beg,
Ha cetu al leön dilivret.

Sans moral.

Ar fabl a zisque scler ha ned
D’ar re binviq ha galloudec
Da veza douç, trugaresus,
Rac ne vent ive malevrus.
Herve ma zê an traou humen
Sujet da vea incerten,
E rencqer caout lies sicour
Digant ar re vian ha paour,
Hac e cleer cavet morc’het
Oc’h ober noaz da zen ebet.
An nep d’e nessa a ra noaz,
Evit qement-ze ne ra qaz,
Certenamant n’en dê qet fur
Pa ne gemer displijadur.
Vic bea bremàn puissant
Ec’h aru e ve nec’hamant,
Rac ar re vrassa rouane
O deve ezom amitie,
Hac o deus aon rac ar goler
Deus ar re vian ha dister.

---

Fable XXIV
Ar C’hy cos hac e Vestr - Le Chien et son Maître

Eur chasseer voa a leqee
E ghy var an tres a chasse ;
Mæs ne voa qet ze apropos,
Rac ar c’hy-ze a voa re goz,
Na ne re qet mad e affer,
Rac e dreit a voa re bouner.
Tapout eure ep bea pell
Ma en dije gallet derc’hel ;
Mæs ar prey a voa achapet
Digant ar paour qez disantet.
E vest èn reprenas garo
A gomsou rust hac a dolio.
Ar c’hy en deveus respontet
E cleie bea pardonet ;
Penaus ne voa qen puissant,
Mæs bed e voa eur c’hy vaillant.
Bremàn, emezàn, mèn voel er fad
N’en don pelloc’h demeus da c’hrad,
Rac netra ne ell plijout did
Nemet seulamant da brofit.
Pa voan yaouancq e voan caret
Ha bremàn e c’heuz ma hazet.
Gueach-all, pa voa mad ma dent,
Ha pa gerzen buan en ent ;
Mæs bremàn pa zon dizantet
Na ne allàn pelloc’h qerzet,
Paneverd ma zout eun ingrat
E teuyez sur a galon vad
A vouir volonte d’am c’haret
D’ar servich vad am eus rentet.

Sans moral.

Eur blijadur, pa ve tremenet,
Facil a ve ancounheet.
Eun dra mezus da laret ê ;
Mæs mar leromp ar voirione,
Communamant e c’histimer
An amitie pa brofiter :
Pa ve ar profit finisset
An amitie so partiet.

---

Fable XXIX
Al Louarn hac ar Cigogn - Le Renard et la Cigogne

Eur veach eul louarn gant joa
A bed ar cigogn da goania.
Ar boet en devoa preparet
A voa tano ha scler meurbet ;
Ma sclapas aneze a dol
Partout a-sclabe var an dol,
Hac ar cigogn ne aille qet,
Rac re hir e voa cals e beg.
Ar gallant eno lipas oll
Ha ne chomas netra da goll.
Ar cigogn evel-ze tromplet
A ya drouc-contant ha mezeg
Deus an injur e devoa bet,
Dre ar fesson ma voa tretet.
Eur pennat goude qement-màn,
E couy e hostis da leina.
Var an dol e voa preparet
Er voutail a voa scler ha net,
Eur boet hac a voa excelant.
Al louarn en debje contant :
An antre a voa encq ha moàn,
Ha fri louarn a voa ledan.
Nemet seulamant ar goelet
Evit tretamant n’en deus bet,
Rac impossubl e voa deàn
Deus a ennez dibri netra ;
Mæs ar cigogn facilamant
A loncas tout, hac èn presant.

Sans moral.

Eur farceres a dal eun all,
Hac eun dromplezon qement-all :
Ar gabonach eur memeus tra.
Ma ve money evit peà,
E ve mad avoalc’h dezirout
Ma ve possub ho fea tout.

---

Fable XV
An Azen hac ar Marc’h - L'Âne et le Cheval

Eur marc’h pinvidic acoutret,
Varnezàn eun dibr alaouret,
Dre ar ruio e c’hourigne
Gant ar vigeur a gemere.
Var e ent en deus rancontret
Eun azen hac a voa sammet,
Hac a re deàn eun tam noaz,
Rac da redec en ampechas.
Neuse, o veza coleret,
E roign e vrid en deus laret :
Perac, didalve lourd avoalc’h,
E res ampechamant d’ar marc’h ?
Recul prest adren, e profit,
Pe mên a foulo gant ma zreid.
An otro’n azen ne grede
Lavaret gir eus egile,
A recule manific bras
Evit lezel gantàn ar plaç.
Or, ar marc’h a implijas tout
Evit redec e oll c’halloud.
Gant qement a ners e redas,
Dre fors qerzet en em c’hreuvas.
Inutil o veza bet êd
Ha da zougen, ha da gerzet,
E ornamant caër divoisqet,
D’eur chareter e voe goerzet.
Prest goude en guel an azen
Stag eus ar c’har gant eur gorden.
Aha ! compagnon, emezàn,
Pez acoutramant eo emàn ?
Pelec’h bremàn emedi ed
An dibr a poa-te alaouret ?
Pelec’h e man da voisqamant,
Ha da vrid caër bras lugernant ?
Deus ze, ma mignon, omp joaus,
Pa ve tapet an ourgouillus.

Sans moral.

Cals savet ebars er c’hargo,
Prosperite ha boneurio,
Gant an ourgouil a ve enne
Ne anveont den er c’hontre,
Ha memeus o deve cals poan
Eus en em anaout ho-unan.
Mæs d’ar re evrus e ve mad
Demeus ho chanch da evezât ;
Rac mar deu da zistrei en dro,
Qun en ho c’halon ho devo,
Pa voelfont pegen malevrus
E vo dê beza bed evrus ;
Beza mimprizet gant ar re
M’ho deus bet mimpris evite,
Ha goaped ive alies
Gant neb m’ho deus gred goaperes.

---

Fable XLVIII
Al Louarn hac ar Rezin - Le Renard et le Raisin (Le Renard et les raisins)

Al louarn a voa trist e vin
O voelet eur brancqat rezin
A voa o commanç daroy,
Ma tezire ive tibri.
Ma clascqe neuse ar voyen
Da alloud gripa e loden :
Mæs p’en devoa e boan collet,
E zesirio gantàn chommet,
E dristidiges ya en joa,
Hac e lavaras er gis-ma :
Ar rezin-ze mad n’en dreint qet,
Rac beza e zeint c’hoas re egr.

Sans moral.

An den a seblant ne gar qet
Ar pez ne ell sur da gavet.

---

Fable LVI
Al Leön hac al Louarn - Le Lion et le Renard

Eul leön clàn o langissa,
An oll loenet d’en bisita.
Nemet al louarn ne c’hoante qet
E nep fesson mont d’e voelet.
Al leön a gas eur messajer
Ha scrivet dezàn eul lizer
Dre pehini e c’houlenne
Brassa plijadur a raje
Ma qemerje ar gomplezanç
Da alloud guelet e bresanç ;
Agreaploc’h voa louarn qez
Evit ar re-all assambles.
Davantach c’hoas a lavare :
Qemer aon raan ne gleje,
Rac dre’n oll amzer tremenet
E voaint ordinal mignonet.
Abalamour da gement-màn
E c’hoante cauzeal ontàn.
En tuont d’ar pez a lare
E voa clàn bras var e voele ;
Hac en dije c’hoant da noazout
(Ar pez ne c’hoante morce tout),
Evit qement-ze ne aille qet,
Dre ar fesson ma voa dalc’het.
Al louarn en deveus scrivet
E tezire yec’het parfet
D’al leön ; abalamour da ze
An oll doueo a bede,
O chom cousgoude ep monet
En fesson ebet d’e voelet ;
Rac evellen a lavaras :
Effrayet hon gant an oll raz
Pere a voa ed da quelet
Na n’en deus nicun distroët.
E credan e maint deus a vern
O sellet en dro da cavern,
Ha dre-ze e meus lavaret
Cals a loenet so antreet.

Sans moral.

Leqet eves ne zouget qet
A fe da gement a glefet.
Ma na lecqet qet a evez
E vefet tromplet alies.
Ha gra da reflextiono
Var ar gundu hac ar c’homzo ;
Var oberio certenamant
Diasseet ho jujamant.

---

Fable LXVI
Al Louarn hac ar C’has - Le Loup et le Chien

Al louarn voa o tiviza
Gant eur c’has, m’en em vant dezàn
Deus a cals a finesseo,
Eur bissac’hat tromplezono.
Ar c’has a lavar ne voye
Nemet eur seul subtilite,
Mæs e c’houd a re qen patant
D’en em serviji excelant.
Gant cals familiarite
An eil o coms eus egile,
Souden avoalc’h gant eur spont vras
E clevjont eun drous, nombr a chas.
Neuse ar c’has a scrap buen
Evit pignat en eur voeen :
Al louarn pa voe goarnisset,
Gant ar chas a voe qemeret.

Sans moral.

Guel ê vijou eun avis mad
Evit steudi eun avocat.
Eun den grossier ha paysant
A el tapout eun den savant.

---

Fable LXXXIV
Al Labourer hac e Vugale - Le Laboureur et ses Enfants

Eul labourer voa er c’hontre
En devoa cals a vugale
Pere en em gave dies
Oc’h accordi tout assambles.
Ne rent qet cals deus a etat
D’ar pez a lare d’ê ho zad.
Eun de e voa ebars en ty,
Gante oll ne vancqe hini,
An den mad en deus commandet
Ma vije dezàn digasset
Eur fagodennat goalinier
En devoa gante da ober.
Neuse en em adressi d’ê,
Er fesson-màn a commande :
Voa red terri ar goalinier,
Ar fagoden tout en antier.
Dre ho oll ners ar vugale
A eszez ho zerri neuse ;
Mæs ze ne voa qet re facil,
Rac ho foan a voe inutil.
Neuse en deveus lavaret :
Ar fagoden diserreet ;
Qemeret pep a dam bian
Hac ho zorret hep cavet poan.
Ar pez neuse o veza gred
N’ho devoe qazi poan ebet.
Silanç deze a imposas :
Ma bugale ger, a laras,
Entre ma veet evel-ze
Deus a eur memeus bolonte,
Ne elfet qet bea venjet
James gant ho c’hinimiet ;
Mæs mar delc’her inimitie
An eil en qever egile,
Nep piou bennac en devo c’hoant
D’ho coll, a raï facilamant.

Sans moral.

Pa rene an desunion,
An dud coz demeus ar c’hanton
Da represanti qement-ze
A gasse goalinier gante.
Eur roue demeus ar Scyri
A eure eur memeus c’hoari
Pa voa en articl ar maro,
E oll vugale var e dro.

---

Fable CXXIV
An Egl hac an Escarbot - L'Aigle et l'Escarbot

Eur had gant an egl pourcivet
En ty’n escarbot sauveteed,
Pehini mad e recevas.
An egl en graç a zuplias,
Pa voa qemeret en e dy,
Ne raje droug ebet dezi,
Evitàn da vea dister ;
E c’houl dre’n doue Jupiter.
An egl, o vea erellet,
Eun tol asqel en deus roët
Evit c’houcha an escarbot.
Neuse e c’havanças araug
Var ar had, hac e difframmas
Ha buan avoalc’h e debas.
An escarbot neuse, fachet,
Var lerc’h an egl a zo nijet
Da c’houd pelec’h e voa e nez.
Evel m’en deus gallet goud rez,
N’en dê qet mancqet d’e ardo :
E torras tout e oll voyo.
An egl neuse, injuriet
Dre an tor a voa dezàn gred,
E nez cals huelloc’h a ra :
Egile deu eur memeus tra.
Ne voye petra da ober.
Ma nijeas bete Jupiter ;
(Dre ordinal e lavaret
Eo dezàn lapouç dediet.)
Ma laca e voyo neuse
Var benno daoulin e zoue,
Eus ho recommandi dezàn
Da zivoal anê evitàn.
An escarbot a ra neuse
Eur pilul teil ha nich ive
Da gaout Jupiter nep trubuil,
Ma tol ané en e c’hrubuil.
Jupiter neuse a zavas ;
An traou udur-ze a hijeas.
En oyo ’n egl ne zonje qet,
Da guea en deus-e lezet.
Avertiszet voe Jupiter
Penaus e voa bet an affer ;
An escarbot en devoa gred
D’en em venji demeus an egl
Ne raje deus aneàn van,
Var digare ma voa bian,
Memeus en ano Jupiter
Abalamour ma voa dister.
D’an egl neuse e voe laret
An escarbot en devoa gred
Hac en devoa bed jujet just
D’e dreti en eur fesson rust.
Evit qement-se ne c’hoante qet
E vije collet raç an egl.
Clascq ho c’haccordi a voe gred ;
Mæs an escarbot ne c’houl qet :
Ar pez a lecqes Jupiter
Da lacqat an egl da ober
E nez en amser a so prob
Ne voeler qet an escarbot.

Sans moral.

Dre ar fabl-màn eo disqueet
Mimpriza den ne gleer qet.
Gant amzer e c’hell pep-hini
Caout ar voyen d’en em venji ;
Evitàn da vea bian
E teuï a ben, mar laca poan.

---

À voir également :